گامانایف چیست؟

گامانایف نوعی روش عمل مغز با اشعه (Radio surgery) است که طی آن پزشکان ضایعات عمیق مغزی را بدون نیاز به جراحی و باز کردن جمجمۀ بیمار، درمان می‌کنند. این فناوری بسیار پیشرفته این امکان را می‌دهد که حتی عمیق‌ترین بخش‌های مغز را که با جراحی معمولی امکان دسترسی به آن وجود ندارد تحت درمان قرار دهند. در این روش در یک جلسه، صدها شعاع گاما که از یک منبع کبالت ساطع می‌شود و به‌ صورت متمرکز به تومور تابانده می‌شود. این تابش به صورتی است که بافت‌های نرمال و حیاتی مغز حداقل اشعۀ ممکن را دریافت نموده و آسیبی نمی‌بینند. گامانایف دستگاهی است با هندسه خاص، با 201 چشمۀ کبالت 60 رادیواکتیو، که هر یک دارای هدایت گر جداگانه‌ای بوده و به گونه‌ای طراحی شده است که پرتو خروجی حاصل از چشمه‌ها در یک نقطه متمرکز می‌شوند. با قرار دادن نقطۀ تحت درمان در مرکز هلمت درمان دستگاه، بیشترین تاثیر در ناحیه مورد نظر اعمال می‌شود، و کمترین میزان اشعه به بافت‌های سالم می‌رسد .

دستگاه گامانایف این مرکز درمانی ساخت کمپانی الکتا سوئد بوده که یکی از معتبرترین دستگاه‌های موجود در دنیا است. از سال 1381 تاکنون بیش از 8800 بیمار در این بخش درمان شده‌اند که نتیجۀ درمان آنها بسیار رضایت‌بخش بوده است.

تاریخچۀ گامانایف در جهان

در 1968 ميلادی نخستین بیمار با روش گامانایف در بیمارستانی در سوئد تحت درمان قرار گرفت. پس از آن، در 1969ميلادی اولین بیماران با تومورهای مغزی نورینوم آ کوستیک و هیپوفیز تحت درمان با گامانایف قرار گرفتند و در 1970 ميلادی ناهنجاری‌های شریانی وریدی (AVM) را در معرض پرتوهای دستگاه قرار دادند. طی سال‌های بعدی استفاده از این سیستم در درمان تومورهای مننژیوم مورد استقبال گرفت و در 1976 ميلادی بیماری با تومور مننژیوم را با این دستگاه درمان کردند. پس از گذشت سال‌ها، از تطابق تصاویر سی‌تی اسكن و ام‌‌آر‌‌آی در طراحی درمان گامانایف استقبال شد. امروزه تعداد زیادی از این دستگاه در سراسر دنیا در مراکز درمانی مورد استفاده قرار گرفته است.

چه بیماری‌هایی با روش گامانایف درمان می‌شوند؟

۱. تومورهای خوش‌خیم مغزی :

- آکوستیک نوروما/ شوانوما (Acoustic Neuromas)

- مننژیوما (Meningioma)

- آدنوم‌های هیپوفیز ( Pituitary tumors)

- همانژیوبلاستوما (Hemangio blastomas)

- کوردوما (Chordomas)

- تومورهای پینه‌آل (Pineal tumors)

۲. تومورهای بدخیم مغزی

- متاستاز (Metastases)

- تومورهای گلیال ( Glial tumors)

- ملانوم چشمی (Ocular melanomas)

- کرانیوفارنژیوما

۳. ناهنجاری‌های عروقی مغز

- ناهنجاری‌های شریانی وریدی (AVM , AVF)

- ناهنجاری‌های کاورنوس (Cavernous Malformations)

- بیماری‌های عملکردی اعصاب (Functional Disorders)

- دردهای مقاوم به درمان (Intractable pain)

- نورالژی عصب تری‌ژمینال (Trigeminal neuralgia)

- روش مؤثری برای درمان ضایعات غیر‌قابل‌درمان توسط جراحی‌های معمول است.

- نیازی به تراشیدن موهای سر و یا باز کردن جمجمه نیست.

- در این روش نیازی به بیهوشی وجود ندارد و بیمار از عوارض بیهوشی مصون می‌ماند.

- عوارض بعد از جراحی‌های معمول مانند عفونت، چسبندگی و .... وجود ندارد.

- درمان در طی چند ساعت انجام شده و بیمار همان روز به خانه برمی‌گردد.

- نیازی به گذراندن دوره نقاهت پس از بیماری نیست.

- دقت، ایمنی بیشتر و گرفتن نتایج بهتر، از مزایای این روش درمان در مقایسه با جراحی‌های معمول است.

- هزینۀ بسیار کمتری نسبت به جراحی‌های معمول دارد.

درمان با روش گامانایف به چه صورت است؟

ابتدا شرایط و وضعیت بیمار توسط یک تیم تخصصی کارآمد متشکل از جراح مغز واعصاب، نورولوژیست، متخصص رادیولوژی اعصاب، متخصص رادیوتراپی (‌انکولوژی) و متخصص فیزیک پزشکی تحت بررسی قرار گرفته و در صورت مناسب بودن این روش درمان برای بیمار، نوبت عمل تعیین می‌شود. مدت زمان درمان به صورت نرمال بين سه تا پنج ساعت پیش‌بینی می‌شود و کل مراحل درمانی در یک روز انجام می‌گیرد.

به منظور هدایت اشعۀ گاما به روی تومور، یک قاب اختصاصی به سر بیمار بسته شده و سپس به منظور تعیین محل دقیق تومور یا ضایعۀ مغزی تصویربرداری شامل ام‌آرآی یا سی‌تی‌اسکن و دربرخی موارد آنژیوگرافی انجام می‌شود. پس از آن تصاویر به کامپیوتر مخصوص منتقل و توسط تیم پزشکان حدود تومور مشخص شده و سپس طراحی درمان انجام و بیمار تحت درمان با رادیوسرجری به روش گامانایف قرار می‌گیرد. پس از درمان فریم از سر بیمار باز و برای مدت کوتاهی تحت نظر قرار گرفته می‌شود. سپس بیمار با توصیه‌های لازم مرخص می‌شود. برحسب اندازۀ ضایعه، عمل به طور معمول بین سی دقیقه تا سه ساعت به طول می‌انجامد. غالب بیماران در همان روز به خانه بازگشته و از فردای عمل می‌توانند فعالیت‌های زندگی روزانه خود را از سر گیرند.

مراحل درمان گام به گام

1- فريم استروتاكتيك سر: اين فريم در چهار نقطه با پين‌هايی با عمق نفوذ حدود دو‌ميلی‌متر در سر محكم می‌شود و به منظور لوكاليزاسيون است. برای راحتی بيمار در اين چهار نقطه يا از بی‌حسی موضعی استفاده می‌شود.

2- تصوير‌برداری: با فريم نصب شده در مرحلۀ اول، معمولاً MRI انجام می‌شود. تمام مختصات نقاط هدف و حجم و فواصل آن با نقاط حساس به طور دقيق مشخص می‌شود و جهت طراحی درمان مورد استفاده قرار می‌گيرد.

3- طراحی درمان: نرم افزار طراحی درمان به پزشكان و تيم معالج امكان تطبيق ايزودوز درمانی بر روی شكل تومور را با دقت 1/0 (یک‌دهم) میلی‌متر می‌دهد. آنها نيز در اين پروسه میزان پرتودهی و مدت زمان درمان را تعيين می‌كنند. با انتخاب چند نقطۀ ايزوسنتر برای تيم معالج امكان بهترين طراحی درمان حتی برای شكل‌های تومور خيلی نامنظم نيز ايجاد می‌شود.

4- درمان: وقتی طراحی درمان كامل شد، بيمار به اطاق درمان كه دستگاه گامانايف وجود دارد منتقل می‌شود. دستگاه گامانايف از يك تخت با قابليت حركت و كنترل و يك نيمكره كه از 201 منبع كبالت و 60 جهت پرتودهی، تشكيل شده است.سر بيمار در فضای هلمت دستگاه قرار می‌گيرد. برای جلوگيری از حركت سر بيمار و بالا بردن دقت پرتودهی، فريم استروتاكتيك هنوز در سر بيمار است و تمام حركات تخت بيمار از طريق ويدئو در اتاق كنترل قابل ديدن است. همچنین از طريق ميكروفن با بيمار در ارتباط هستند، مدت زمان درمان به اندازه و موقعيت تومور بستگی دارد. در پايان درمان فريم استروتاكتيك از بيمار جدا می‌شود. بعد از درمان بیمار به ریکاوری نیازی ندارد و ترخیص می‌شود، به منظور پیگیری درمان تمام بیماران طی دوره های زمانی منظم تحت بررسی و ویزیت دوره ای توسط پزشکان تیم درمان قرار میگیرند.

مراقبت و پیگیری‌های بعد از عمل گامانایف (فلوآپ درمانی)

بعد از درمان با گامانايف، تصويربرداری به طور متناوب تا کنترل کامل تومور یا ضایعات عروقی صورت می‌گيرد.در تمام مراحل درمان نياز به همكاری تيم گامانايف و پزشكان اوليۀ بيماران احساس می‌شود.

عوارض جانبی روش درمانی گامانایف چیست؟

امکان عوارض جانبی در این روش درمانی نسبت به جراحی باز، رادیوتراپی اکسترنال و روش‌های مشابه درمانی بسار پایین بوده و حداقل ممکن است. با استفاده از گامانایف از خطرات جراحی سنتی مغز، از قبیل خونریزی، عفونت و یا سکته مغزی جلوگیری می‌شود. اما ممکن است ولی به میزان بسیار محدودی در بعضی از بیماران بر حسب نوع ضایعه عوارضی تا چند روز بعد از درمان مشاهده شود: مانندسردرد، سرگیجه، حالت تهوع، استفراغ.

چه کسانی برنامه گامانایف شما را تهیه و اجرا می‌کنند؟

پزشکان بخش گامانایف، تنها پزشکانی در کشور هستند که در این زمینه تخصص دارند:

جراحان مغز و اعصاب بخش گامانایف:

- آقای دکتر مازیار آذر (دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران‌، فلوشیپ رادیوسرجری از سوئد)

- آقای دکتر فرید کاظمی (استادیار دانشگاه علوم پزشکی ایران‌، فلوشیپ رادیوسرجری از سوئد)

- آقای دکتر محمد علی بیطرف (استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران‌، فلوشیپ رادیوسرجری از سوئد)

- آقای دکتر مزدک عالیخانی (فلوشیپ رادیوسرجری از سوئد)

- آقای دکتر سید احمد تهامی (استادیار دانشگاه علوم پزشکی ایران)

- آقای دکتر افشین اسدی (متخصص جراحی مغز و اعصاب)

- آقای دکترسهراب شهزادی (استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‌، فلوشیپ استریوتاکتیک ازکانادا)

- آقای دکتر علیرضا زالی (استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی)

- آقای دکتر سهراب صادقی (دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی‌، فلوشیپ از دانشگاه جان هاپکینز آمریکا)

متخصصین رادیوتراپی - آنکولوژی بخش گامانایف:

- خانم دکتر ثریا سلمانیان (استادیار دانشگاه علوم پزشکی ایران)

- آقای دکتر سید مرتضی طباطبائی‌فر(استادیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی)

- خانم دکتر پگاه گرجی بیانی 

متخصص نورولوژی بخش گامانایف:

- آقای دکتر حسین اشرفیان

- آقای دکتر بهروز عظیمی

پزشکان عمومی بخش گامانایف:

- آقای دکتر جواد تیموری

- 

اعضای تیم فیزیک :

- با یادی از مرحوم دکتر محمود الله وردی ( دکترای فیزیک پزشکی  ، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و بنیان گذار بخش فیزیک گامانایف )

- خانم دکتر غزاله گرایلی (استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران)

- آقای محسن نجفی

- خانم سعیده صادقی

دستگاه گامانایف این مرکز، از معتبرترین دستگاه‌های موجود در دنیا و ساخت کمپانی الکتا (Elekta) سوئد است.